Күүппүт күммүт,
Күндү күммүт,
Өлбөт- сүппэт кэскиллэнэн,
үөрүү-көтүү үктэллэнэн,
Кыайыы күнэ
Бүгүн үүннэ!
Кыайыы күнэ
Бүгүн үүннэ!
Олох күнэ,
Уруй күнэ,
Норуоттарга эйэ, эрэл
туругурар дьоллоох кэрэ
Кыайыы күнэ
Бүгүн үүннэ!
Улуу Кыайыы 80-с сыла томточчу туолла!
Сэрии…сэрии төһөлөөх дьон олоҕун аймаабыта, ытаппыта буолуой? Төһөлөөх хаан тохтубута, суорума суолламмыта буолуой? ким билиэ баарай?!
Бүгүн Аҕа дойдуну көмүскээччилэр куннэригэр Кыайыы былааҕын көрсүһэр үтүө күн үүммүтүнэн бука барыларыгар эҕэрдэтин тириэртэ ыытааччы Эдуард Захаров. Эһиги иннигитигэр Улуу Кыайыы 80-с сылын көрсө Кыайыы былааҕын күөрэтэн тутан киирдилэр Н.П. Егоров аатынан Мастаах орто оскуолатын үрдүкү сүһүөҕүн үөрэнээччилэрэ.
Историяны сэгэтэн көрдөххө Аҕа дойду Улуу сэриитигэр төрөөбүт алаастарыттан, Кэбээйи улууһуттан, саа-саадах тутан 1082 киһи сэриигэ ыҥырыллыбыта. Ол дьонтон төрөөбүт түөлбэлэригэр 777 киһи төннөн кэлбитэ. Сэрии толоонугар 305 киһи өлбүтэ уонна сураҕа суох сүтэн аймах-билэ дьонугар сүрэх оспот бааһын хаалларбыта. Мастаахтан -71 киһи арҕаа сэриигэ аттаммыта. 33 киһи өлбүтэ, олортон 20-тэ сураҕа суох сүппүтэ, 15 киһи үлэ фронугар сылдьыбыта. 38 киһи сэрииттэн тыыннаах ордон кэлбитэ. Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат! Кинилэр сырдык кэриэстэригэр чочумча саҥата суох сөҥүөрэн турдубут.
Арассыыйаҕа Аҕа Дойдуну Көмүскээччи, Саха Сиригэр Ийэ Дойдуну көмүскээччи, улууспутугар Дойдуга бэриниилээх буолуу сылларынан 2-с Лүүчүн Муниципальнай тэриллии дьаһалтатын уонна тус бэйэтин аатыттан итии-истиҥ эҕэрдэтин тириэрдэ кэллэ баhылык Юрий Иванович Лепчиков. Бүгүҥҥү Улуу Кыайыы 80-с сылын көрсө кэлбит В. Т. Варламов успуорт саалатыгар толору дьон бөҕө муһунна. Ол курдук тэрилтэлэрбит, биһиги тутаах дьоммут оскуола кэлэктиибэ, «Чуораанчык» уһуйаан кэлэктиибэ, олохтоох дьаhалта уонна холбоһук кыра тэрилтэлэр үлэһиттэрэ, нэһилиэк олохтоохторо муһуннулар. Үөрүүлээх чааска эҕэрдэ тылы баһылык Ю.И Лепчиковка уонна Мастаах нэһилиэгин бэтэрээннэр сэбиэтин бэрэссэдээтэлигэр Николай Прокопьевич Егоровка тириэртилэр. Улуу Кыайыыны уһансыбыт уоттаах сэрии буойуннарын олохторун толук ууран сэрии толоонугар охтубут дьоммутун уонна Кыайыы туһугар бэйэлэрин харыстаммакка үлэлээбит бар дьоммутун үтүө ааттарын үйэтитии биһиги көлүөнэҕэ ытык иэспит буолар.
Буола турар байыаннай дьайыыга биһиги нэһилиэктэн элбэх уолаттарбыт Ийэ дойдуларын чиэстээхтик, хорсуннук көмүскүү сылдьалларыттан, хас биирдии нэһилиэк олохтооҕо киэн туттабыт! Кинилэргэ уонна дьиэ кэргэттэригэр нэһилиэк олохтоохторо күүстээх көмө оҥоробут, өйүүбүт. Этэҥҥэ чэгиэн эргиллэн кэлэллэрин кэтэһэбит, күүтэбит. Кинилэргэ хас биирдиилэригэр көмөлөһөн болҕомто ууруу ытык иэспит буолар.
Сырдыкка, кэрэҕэ тардыһарга, үтүөҕэ дьулуһарга бэлэмнээх буолуохпут диэн эһиги иннигитигэр Юнармия эдэр кэскиллээх ыччаттара, Егор Ноговицын, 10 кылаас үөрэнээччитэ салайыылаах байыаннай хаамыыларын дьоҥҥо-сэргэҕэ көрдөрдүлэр. Уот сэрии ыар сылларын умнубаппыт, история чахчытын, 20-с үйэ чулуу уостан-түспэт ырыаларын «Иэйии» вокальнай ансаамбыл уонна 7-8 кылаас үөрэнээччилэрин толоруутугар «Тыыннаахтар умнубат сыллара» диэн ырыанан саалга мустубут дьон бука бары тэҥҥэ туран ылластыбыт. Салгыы өйтөн түспэт бэлиэ түгэни историяҕа тиһэн, өйдүү-саныы сылдьар гына хаартыскаҕа түһэн видеоҕа уһулан, Кыайыы кыһыл былааҕын көрсүү сэргэх тэрээһинэ өрө көтөҕүллүүлээхтик түмүктэннэ.
Сардана Жакипова
