Бу күннэргэ Дьокуускай куоракка ХИФУ «Сэргэлээх уоттара» култуура киинигэр «Өбүгэ тыына: Аҕабар» диэн саха үгэһин, сиэрин-туомун, үҥкүүтүн-битиитин, көрүн-нарын, ырыатын-тойугун түһүлгэтэ буолан ааста. Бу тэрээһин Кэбээйиттэн төрүттээх, Харлампьевтар дьиэ-кэргэн аҕаларын Дмитрий Григорьевич сырдык кэриэһигэр ананна. Көрөөччүлэр тоҕуоруһа мустан бу тэрээһин үрдүк таһымнаахтык ыытылынна, дьон-сэргэ сэҥээриитин ылла. Ол курдук, бу кэнсиэркэ сылдьыбыт дьоннор санааларын үллэһиннилэр.
Александра Харлампьева, Дьулус ийэтэ:
– Уолум, Дьулус 2022 сыллаахха «Өбүгэ тыына» диэн саҥа бырайыага айыллан, саха үгэһин, сиэрин-туомун, сахалыы дорҕоону, сахалыы тэтими, сахалыы ырыаны-тойугу, үҥкүүнү-битиини, өбүгэлэрбититтэн кэлбит уратыбытын киэҥ араҥаҕа таһаарбыта. 2023 сыллаахха уолаттары, эр дьоннору сомоҕолоон бу бырайыагын уратытык туруорбута.
Быйыл үһүс төгүлүн, сэтинньи 9 күнүгэр, «Өбүгэ тыына: Аҕабар» диэн ааттаан киэҥ сыанаҕа таһаарда. 9 сыыппара улахан суолталаах, эр киһи сыыппарата, олук сыыппара, ол иһин 9-с чыыһылаҕа бырайыагын сөп түбэһиннэрэн тэрийдэ. Кэнэҕэски ыччаттарбыт өбүгэбититтэн кэлбит 9 сыыппараны билиэхтээх. Бу бырайыакка кыттыыны ыллылар Саха сирин биллэр ырыаһыттара: Аскалон Павлов, Лэгэнтэй, Эрхаан, Кэскил Баишев, Күндэл, Василий Новоприезжай, «Уолан» уолаттар ансаамбыллара. «Тэтим» күпсүүр бөлөх, С.А. Зверев-Кыыл Уола аатынан үҥкүү тыйаатыра, «Кыталык«, «Ситим» норуодунай үҥкүү бөлөхтөрө, «Уран», «Умсан» үҥкүү бөлөхтөрө, Кэбээйиттэн З.К. Степанов аатынан искусство оскуолатын «Тэлээрис» норуодунай үҥкүү бөлөҕө, «Бриллианты Якутии» оҕо образцовай үҥкүү ансаамбыла кыттыыны ыллылар.
1 блок: Уол оҕо төрөөһүнэ. «Уол оҕо төрөөтөҕүнэ куруҥҥа суор үөрэр, булдуттан сиэһиэм диэн«.
2 блок: Булт. Уол оҕо оттомуран аҕатын батыһан сиргэ-уокка, бултка-алтка, олох араас түгэннэригэр элбэххэ үөрэнэр.
3 блок: Ыал тэринии. Ыал буолуу, кэскил тэринии — сиргэ кэлбит ытык иэс. Хас биирдии ыал туллубат тулааһына, өҕүллүбэт өһүөтэ, сээбэҥнээбэт сэргэтэ – Аҕа.
Дьулустан аҕата Харлампьев Дмитрий Григорьевич үҥкүү идэтин баһылаан, аан бастаан тэриллибит «Государственный ансамбль танца Якутии» бастакы састаабыгар талыллан, Ленинградка баран үөрэммитэ. Араас тэрээһиннэргэ кытта сылдьан, атын улуус оҕолоро куоракка кэлэн үҥкүүлүүллэрин көрөн «Мин да төрөөбүт дойдум оҕолоро сайдан тахсыахтаахтар» диэн санааттан, Кэбээйигэ көһөн кэлэр. Бастаан кулуупка, онтон музыкальнай оскуолаҕа үҥкүү учууталынан ананар. Кэтэхтэн Улан-Удэҕа Илин Сибиирдээҕи култуура уонна искусство академиятын үөрэнэн бүтэрэр. Култуура эйгэтигэр 44 сыл, З.К. Степанов аатынан искусство оскуолатыгар үҥкүү учууталынан 35 сыл, «Тэлээрис» норуодунай коллективы тэрийэр, салайан үлэлии-хамсыы сылдьан, эмискэ күн сириттэн күрэнэр.
Дмитрий Григорьевич баарыгар, оҕолоругар «Оҕолорум мэлдьи бэһиэн биир сутурук курдук ханна баҕарар бииргэ тутуһа сылдьар буолуҥ, оччоҕо ордук күүстээх буолуоххут» диэн этээччи.
Аҕабытын кытта өр сылларга бииргэ тутуһан үлэлээбит норуот маастара, иистэнньэҥ Софронеева Елизавета Константиновна бу тэрээһиҥҥэ сөп түбэһэр суолталаах, эр дьоҥҥо аналлаах кэһэх оһуордаах Боотур охторун хаалыыр тэрилин Дьулуска Бэлэх уунна, кини ох сааннан ытар дьарыктаах. Былыр Күн Боотурдара сэриилэһэ баралларыгар куйах курдук буолар кистэлэҥ алгыстаах оһуордаах тэрили туттараллара «Дойдубар хайаан да эргиллиэм, үс саханы үөскэтиэм, түөрт саханы төрөтүөм…» диэн санатта.
Бу тэрээһиҥҥэ Кэбээйиттэн З.К. Степанов аатынан Кэбээйитээҕи искусство оскуолатыттан (директор Сметанина М.П.) «Тэлээрис» норуодунай үҥкүү бөлөҕүн салайааччыта Лугинова Валентина Николаевналыын 19 оҕону илдьэн кытыннардыбыт. Оҕолор өрө көтөҕүллэн, Кэбээйилэрин аатын ааттатан, учууталлара Дмитрий Григорьевич туруорбут «Муҥха«, «Сүр көтөҕүү» үҥкүүлэрин толордулар.
Түгэнинэн туһанан бу маннык Кэбээйибит кэлэр кэнчээри ыччатыгар кыһаллар дьоннор баалларын тухары, Кэбээйибит инникилээх диэн астынныбыт, оҕолорбут, «Тэлээристэр» дойдуларыгар сүрдэрэ көтөҕүллэн, үөрэн-көтөн кэллилэр.
Е.Е. Эверстов аатынан Кэбээйи орто оскуолатыгар (директор Харлампьев Г.П.), Кэбээйи нэһилиэгин аҕа баһылыгар (Левин И.И.) көмөҕүт иһин дириҥ махталбытын тириэрдэбит.
Оннук оҕолорум бэһиэн бииргэ тутуһан, көмөлөсүһэн күүстээх тэрээһин ааста.
Владимир Захаров, СӨ култууратын туйгуна, милииссийэ туйгуна, МВД уонна үлэ бэтэрээнэ:
– «Өбугэ ситимэ: Аҕабар» диэн Дьулус Харлампьев аҕатын Дмитрий Харлампьев кэриэһигэр тэрийбит үрдүк таһымнаах кэнсиэригэр сырыттым, олус диэн сэргээтим.
Мин Дмитрий Харлампьевтыын муус устар ый 1979 сылтан атырдьах ыйын 1986 сылыгар диэри Саха сирин государственнай ансаамбылыгар бииргэ үлэлээбитим, саха сирин үгүс улуустарыгар, Арассыыйа элбэх уобаластарыгар, ону таһынан тас дойдуларга бииргэ гастролларга сылдьыбыппыт. 1982 сыл ахсынньы ыйга СССР 60 сааһын туолар үбүлүөйдээх кэнсиэригэр кремльга съезтар дыбарыастарыгар саха сириттэн Марианна Дмитриева, Людмила Аммосова, Дмитрий Харлампьев уонна мин кыттыыны ылан турабыт. Дималыын отой эт саастыы этибит, биир кэмҥэ ыал буолбуппут уонна биир кэмҥэ 1986 сылплаха от ыйыгар Москва куоракка «Игры доброй воли» арыллыытыгар «Лужники» стадиоҥҥа кыттыыны ылан баран, үҥкүү эйгэтиттэн уурайан, атын эйгэҕэ үлэлии барбыппыт. Дима дойдутугар музыкальнай оскуолаҕа оҕолору үөрэтэ, мин куоракка милииссийэҕэ үлэлии барбытым. Ол да буоллар Дима куоракка кэллэҕинэ мэлдьи көрсөр этибит. Дьулус аҕатын туйаҕын хатаран, үҥкүү эйгэтин талбыта уонна онно ситиһиилээхтик үлэлии сылдьара үөрдэр.
Зинаида Мандарова, Дмитрий Григорьевич оскуолаҕа бииргэ үөрэммит үөлээннээҕэ:
– «Өбүгэм тыына: Аҕабар» кэнсиэр долгуйар дьоллоох Дьокуускай куоракка үрдүк таһымнаахтык буолан ааста. Кылааһынньыкпытын, Дмитрий Харлампьевы истиҥ тылларынан аҕынныбыт. Оҕолоро хайдахтаах курдук аҕаларын ытыктыылларын, таптыылларын, хас биирдии нүөмэр аайы көрөҕүн, бүтэһигэр уолаттара дуэтынан ыллаабыттарын үгүс көрөөччү харах уулаах иһиттэ. Экраҥҥа араас сылларга түспүт хаартыскалара кэккэлээтилэр. Димабытын илэ көрсүбүт, кэпсэппит курдук сананныбыт. Үҥкүү эйгэтигэр саҥа тыыны киллэрэн сахалыы өйү-санааны уһугуннарар, хамсатар курдук ис хоһоонноох кэнсиэри туруорбут кылааһынньыкпыт улахан уолугар Дьулус Харлампьевка махталбын тиэрдэбин. Өссө да ситиһиилээхтик үлэлээ, сайын, сайыннар, инниҥ диэки дьулуһан ис диэн алгыспын тиэрдэбин.
Елизавета Софронеева, норуот маастара:
– Дьулус, «Өбүгэ Тыына» тэрээһинэ үһүс төгүлүн ыытылынна. Ол курдук, былырыын СВО-ҕа барбыттарга көмө курдук тэрийбит буоллаҕына, быйылгы тэрээһинин аҕатыгар анаата. Ахтан-санаан, бииргэ төрөөбүттэринээн кыттыһан тэрийбиттэрэ олус иһирэх дириҥ ис хоһоонноох. Өбүгэ тыынын иҥэриммит бэрт дьоһун тэрээһин ситэн-хотон турбутун, сынньалаҥ кииҥҥэ толору мустубут, сылдьыбыт дьон-сэргэ бука бары астынан дуоһуйан тарҕастылар.
Көрөөччүлэр ортолоругар Дмитрийы кытта бииргэ Государственнай Үҥкүү Театрыгар үҥкүүлэспит маҥнайгы сүһүөх састаабын үҥкүүһүттэрэ иэйэн-куойан туран ис сүрэхтэриттэн Дьулустаан аҕатыгар анаабыт тэрээһиниттэн астыммыттарын, дуоһуйбуттарын биллэрэн, үөлэннээхтэрин Дмитрийы ахтан-санаан, эҕэрдэлээн тыл эттилэр.
1989 с. Дмитрий, миигин ыҥыран «Тэлээрискэ» бииргэ айан-тутан Айар Кут Абылаҥнаах, Кэрэ Эйгэ Кыһатыгар биэнсийэҕэ барыахпар диэри, ол да кэнниттэн кыттыһан үлэлэспитим. Кэрэ иэйиилээх кэмнэрбин ахтан-санаан, истиҥник-иһирэхтик махтанан, тыл этэн, «Тэлээристэн» үүнэн сайдан тахсыбыт чулуу ыччаппытыгар «Өбүгэ Тыына» иҥмит дириҥ ис хоһоонноох алгыстаах өбүгэ илии ииһин, Кэһэҕи бэлэх уунан туттардым. Кэһэх оһуоругар тоҕус халлаан тухары үс салаалаах, үнүгэһин үрүҥ күҥҥэ өрө анньан тахсыбыт «Аал Кудук Мас Алгыһын Өрөгөйүҥ Үрдээтин, Саргыҥ Салалыннын, Уруйуҥ Улааттын, Үс Саханы Үөскэтэн, Түөрт Саханы Төрөтөн, Төрдүгүн-уускун ууһатан тэнит» – диэн алҕаатым.
Юлия Федорова, Дьулус оҕо сааһын доҕоро:
– Дьиэ кэргэмминээн наһаа учугэй, истиҥ баҕайы Дьулустаан Харлампьев туруорбут сахалыы куттаах «Өбүгэ тыына» диэн аҕатыгар анаабыт кэнсиэригэр сылдьан дуоһуйа сынньанан, астынан кэллибит. Саамай кэрэхсэбилэ диэн үҥкүүнэн сахалыы сиэри-туому уонна аҕа иитиитэ улахан суолталааҕын көрөөччүлэргэ олус үчүгэйдик тириэрдибит.
Дьулустааҥҥа уонна кини хамаандатыгар айар-тутар улэҕитигэр инникитин да үрдүк ситиһиилэри баҕарабын!
Денис Лепчиков, ХИФУ ИТИ 2 курсун устудьуона, «Умсан» ансаамбыл солиһа:
– Кэнсиэр буолуута олус долгутуулаах этэ. Хас биирдии нүөмэрдэри киирэллэригэр-тахсалларыгар дохсун ытыс тыаһынан көрөөччүлэр көрсөллөрө, атаараллара. Үҥкүүлэр, ырыалар, бары биир ситимнээх, саҕаланыаҕыттан бүтүөр диэри биир сүрүн ис хоһооннооҕо биллэрэ.
Бэйэм даҕаны уруккуттан үҥкүүгэ дьулуурдаах буоламмын Дмитрий Григорьевич Харлампьев «Тэлээрис» ансаамбылыгар дьарыктанан, онтон оскуоланы бүтэрэн кини уолун Дьулустаан Дмитриевич «Умсан» ансаамбылыгар билигин айар талааммын сайыннара, дьарыктана сылдьабын.
Салайааччыбыт Дьулустаан Дмитриевич «Өбүгэ тыына» айар кэнсиэригэр аҕатын ахтыыта, кини аатыгар анаммыта миэхэ эмиэ улахан суолталаах. Бу бачча ситиһиилэммиппэр, этим-хааным эрчиллиитигэр Дмитрий уонна Дьулустаан Харлампьевтарга улаханнык махтанабын. Кинилэри кытта биир суолу тутуһан олохпун үҥкүү тэтимигэр киллэрбиппинэн киэн туттабын!
Иван Софронов-Сандал,
Александра Харлампьева хаартыскалара.