Үлэ — олох уйгута, киһи үлэнэн эрэ сайдар, кэрэни, үйэлээҕи оҥорор, олоҕун оҥостор. Үлэҕэ үөрэтии диэн үлэни сатыыр, дьулуурдаах, үлэнэн оҥоһуллубуту харыстыыр, үлэ дьонун ытыктыыр үлэһит киһини иитэн таһаарыы буолар. Үлэлии үөрэммит киһи үлэ тэрилин, туохха туттулларын харыстаан сатабыллаахтык, хоромньута суох, көдьүүстээхтик үлэлиир. Ону кытта үлэ оҕо быһыытын – майгытын чочуйар. Үлэһит оҕо мэниктээбэт, бэйэтин туттунарга, көрсүөтүк сылдьарга үөрэнэр.
Тыа оҕото улахан киһи хайдах үлэлиирин көрөн үтүктэн, эмиэ аҕатын, ийэтин курдук туттан хаптан, салгыы бэйэтэ билэ сатаан, толкуйдаан булугас, тобуллаҕас буола дьиэ кэргэниттэн үлэҕэ эрдэттэн үөрэнэр. Тэрээһиннээх үлэ оҕо быһыытын- майгытын чочуйар, этин- хаанын сайыннарар, билиитин- көрүүтүн кэҥэтэр. Биһиги нэһилиэкпит төрөппүттэрэ үлэ чааһыгар, бэйэлэрин сатабылларынан, тобуллаҕас өйдөрүнэн оҕолоругар үтүө холобур буолаллар диэтэхпинэ сыыспат буолуохтаахпын.
Кэлиҥҥи сылларга биһиги бөһүөлэкпитигэр волонтерскай хамсааһын үчүгэйдик тэриллэн үлэлиир. Сайын аайы үрдүкү кылаас оҕолоро бэйэлэрин баҕа өттүлэринэн ыытыллар тутуу үлэтигэр, бөһүөлэги ыраастааһыҥҥа, күөллэр тула өттүлэрин ыраастыыр субботниктарга, күһүн, кыһын анал байыаннай дьайыыга сылдьар буойуттар дьиэ кэргэттэригэр уонна ытык кырдьаҕастарга оҕуруокка, дьиэ таһын хаарын ыраастааһыҥҥа, оттор маһы бэлэмнээһиҥҥэ , муус бэлэмнээһинигэр уонна да атын үлэҕэ хамаҕатык кытталлар. Үрдүкү кылаас үөрэнээччилэрэ Корякин Айаан, Ноговицын Еремей, Попов Ваня, Дьяконов Алгыстаан, Дьяконов Павлик, Семенов Алеша, Соколов Давид, Гуляев Ньургун, Полятинскай Рустам, Дьяконов Юлиан, Сыроватскай Арылхан, Охлопков Айсен, Дьяконов Денис бу ааспыт үс сыл бастыҥ волонтердарынан буолаллар. Бу оҕолор үлэҕэ олус көхтөөхтөр, дьону кытта сатаан тапсан үлэлииллэрэ, бэйэ – бэйэлэригэр көмөлөсүһэллэрэ, үлэни солбуйсан толоро охсоллоро, кыаммакка, кырдьаҕаска амарах сыһыаннара— тэрээһиннээх, сайаҕас үтүө дьон буола улааталларыгар эрэли үөскэтэр.
Бу үлэбит түмүгүнэн 2024 сылга XIX Аан дойдутааҕы научнай методическай үлэлэр күөн күрэстэригэр үһүс миэстэлээх дипломунан наҕараадаланныбыт, IV республикатааҕы чинчийэр, айар үлэ бырайыактар күөн күрэстэригэр маҥнайгы миэстэни ыллыбыт. Үөрэнээччилэрбэр үөрэхтэригэр ситиһиини, кыайыгас- хотугас, ситиһиилээх, дьон – дьоно, киһи – киһитэ буола улааталларыгар баҕарабын.
Үлэ (Труд) учуутала буоларым быһыытынан үлэҕэ үөрэтии уонна үлэ көмөтүнэн иитии бэйэ- бэйэлэрин кытта быстыспат ситимнээхтэрин өйдөөн быйылгы үөрэх сылыттан Үлэ (технология) уонна обществоҕа туһалаах үлэ (ОПТ) предметтэрин үөрэх программатыгар киллэрбиттэрин биһириибин.
Быһыы майгы айманар, дьүдэйэр кэмигэр норуот үлэнэн иитэр үтүө үгэстэрин сатабыллаахтык туһаныы сайда- үүнэ турдун.
Василий Килижеков, Н.Х. Дьяконов аатынан Тыайа орто оскуолатын ОДНКНР, үлэ уруогун учуутала.